Да карупцыі, у прыватнасці, можна аднесці:
- вымагальніцтва дзяржаўнай службовай або прыраўнаванай да яе асобай або замежнай службовай асобай маёмасці або іншай выгады ў выглядзе паслугі, заступніцтва, абяцанні перавагі для сябе або для трэціх асоб у абмен на любое дзеянне або бяздзейнасць пры выкананні службовых (працоўных) абавязкаў;
- прыняцце дзяржаўнай службовай або прыраўнаванай да яе асобай або замежнай службовай асобай маёмасці або іншай выгады ў выглядзе паслугі, заступніцтва, абяцання перавагі для сябе або для трэціх асоб у абмен на любое дзеянне або бяздзеянне пры выкананні службовых (працоўных) абавязкаў, акрамя прадугледжанай заканадаўствам Рэспублікі Беларусь аплаты працы;
- або прадастаўленне дзяржаўнай службовай або прыраўнаванай да яе асобе або замежнай службовай асобе маёмасці або іншай выгады ў выглядзе паслугі, заступніцтва, абяцанні перавагі для іх або для трэціх асоб у абмен на любое дзеянне або бяздзейнасць пры выкананні службовых (працоўных) абавязкаў;
- прыняцце дзяржаўнай службовай або прыраўнаванай да яе асобай або замежнай службовай асобай маёмасці (падарункаў) або іншай выгады ў выглядзе паслугі ў сувязі з выкананнем службовых (працоўных) абавязкаў, за выключэннем сувеніраў, якія ўручаюцца пры правядзенні пратакольных і іншых афіцыйных мерапрыемстваў.
Не з'яўляецца супрацьпраўным прыняцце дзяржаўнай службовай або прыраўнаванай да яе асобай або замежнай службовай асобай сувеніраў пры правядзенні пратакольных і іншых афіцыйных мерапрыемстваў, а таксама падарункаў з нагоды дня нараджэння і свят, калі яны былі ўручаны службовай асобе без якой-небудзь абумоўленасці ўзнагароджання адпаведнымі дзеяннямі па службе. Такія сувеніры і падарункі дзяржаўныя службовыя, прыраўнаваныя да іх асобы і замежныя службовыя асобы маюць права звярнуць у сваю ўласнасць.
Калі ж будзе ўстаноўлена, што пад выглядам сувеніра (падарунку) перадаваўся хабар за выкарыстанне службовай асобай сваіх службовых паўнамоцтваў у інтарэсах асобы, якая ўручыла сувенір (падарунак), то зробленае кваліфікуецца як хабарніцтва незалежна ад кошту прадмета хабару.
У адпаведнасці з падпунктам 1.8 пункта 1 часткі 1 артыкула 22 Закона Рэспублікі Беларусь "Аб дзяржаўнай службе ў Рэспубліцы Беларусь", атрыманыя дзяржаўнымі служачымі пры правядзенні пратакольных і іншых афіцыйных мерапрыемстваў сувеніры, кошт якіх перавышае пяць базавых велічынь, перадаюцца ў даход дзяржавы па рашэнню камісіі, што ствараецца кіраўніком дзяржаўнага органа, у якім дзяржаўны служачы займае дзяржаўную пасаду.
Для дзяржаўных службовых, прыраўнаваных да іх асоб і замежных службовых асоб, якія не з'яўляюцца дзяржаўнымі служачымі, гранічны кошт сувеніраў, дазволеных да атрымання пры правядзенні пратакольных і іншых афіцыйных мерапрыемстваў і звароту ў сваю ўласнасць, заканадаўствам не ўстаноўлена.
-
прыняцце запрашэння дзяржаўнай службовай або прыраўнаванай да яе асобай у турыстычную, лячэбна-аздараўленчую або іншую паездку за кошт фізічных і (або) юрыдычных асоб, за выключэннем наступных паездак: па запрашэнні блізкіх сваякоў; якія ажыццяўляюцца ў адпаведнасці з міжнароднымі дагаворамі Рэспублікі Беларусь або на ўзаемнай аснове па дамоўленасці паміж дзяржаўнымі органамі Рэспублікі Беларусь і замежнымі дзяржаўнымі органамі за кошт сродкаў адпаведных дзяржаўных органаў і (або) міжнародных арганізацый; па запрашэнні іншых фізічных асоб, калі адносіны з імі не закранаюць пытанняў службовай (працоўнай) дзейнасці запрашаемага; якія ажыццяўляюцца са згоды вышэйстаячай службовай асобы або калегіяльнага органа кіравання для ўдзелу ў міжнародных і замежных навуковых, спартыўных, творчых і іншых мерапрыемствах за кошт сродкаў грамадскіх аб'яднанняў (фондаў), у тым ліку паездак, якія ажыццяўляюцца ў рамках статутнай дзейнасці такіх грамадскіх аб'яднанняў (фондаў) па запрашэнням і за кошт замежных партнёраў;
- выкарыстанне дзяржаўнай службовай асобай у асабістых, групавых і іншых пазаслужбовых інтарэсах прадастаўленай яму для ажыццяўлення дзяржаўных функцый маёмасці, якая знаходзіцца ў дзяржаўнай уласнасці, калі гэта не прадугледжана актамі заканадаўства Рэспублікі Беларусь;
- выкарыстанне дзяржаўнай службовай асобай сваіх службовых паўнамоцтваў у мэтах атрымання крэдыту, пазыкі, набыцця каштоўных папер, нерухомай і іншай маёмасці.
З мэтай павышэння эфектыўнасці барацьбы з карупцыяй у снежні 2008 года на афіцыйным інтэрнет-сайце Генеральнай пракуратуры Рэспублікі Беларусь створана гарачая лінія "Барацьба з карупцыяй". З яе дапамогай грамадзяне маюць магчымасць пакінуць сваё паведамленне аб дакладна вядомых фактах карупцыйных злачынстваў.
Пакінутая на гарачай лініі інфармацыя старанна правяраецца. У выпадку пацверджання названых фактаў ім будзе дадзена адпаведная прававая ацэнка.
У той жа час Генеральная пракуратура звяртае ўвагу на тое, што інфармацыя павінна быць дакладнай, бо заканадаўствам прадугледжана крымінальная адказнасць за заведама ілжывы данос аб учыненні злачынства або паклёп, злучаны з абвінавачаннем ва ўчыненні цяжкага або асабліва цяжкага злачынства.
ПРЫРОДА КАРУПЦЫІ. КАРОТКІ ГІСТАРЫЧНЫ ЭКСКУРС
Карупцыя вядома з глыбокай старажытнасці. Згадванне аб гэтай з'яве сустракаецца ў сачыненнях па мастацтве дзяржаўнага кіравання, рэлігійнай і юрыдычнай літаратуры Егіпта, Месапатаміі, Іудзеі, Індыі і Кітая - ва ўсіх цэнтрах старажытнаўсходніх цывілізацый. У "Павучанні Гераклеапольскага цара свайму сыну Мерыкара" (Егіпет, XXII ст. да н.э.) паказваецца: "Узвышай сваіх вяльможаў, каб яны паступалі па тваіх законах. Неперадузяты той, хто багаты ў сваёй хаце, ён уладар рэчаў і не мае патрэбы ".
Б
Вялікая ўвага надаецца сацыяльным абліччам у найстаражытным раздзеле Бібліі - Старым Запавеце: "Я ведаю, як шматлікія вашыя злачынствы і як цяжкія вашы грахі: вы прыгнятаеце прававога, бераце хабару, а жабрака, які шукае правасуддзе, гоніце ад варот (Ам., 5:12) )".
У старажытнаіндыйскім трактаце па мастацтве кіравання дзяржавай "Артхашастра" (IV у. да н.э.) падкрэсліваецца, што найважнай задачай, стаялай перад царом, з'яўляецца барацьба з казнакрадствам. У трактаце пералічваюцца 40 спосабаў крадзяжу казённай маёмасці, і робіцца маласуцяшальная выснова аб тым, што лягчэй адгадаць шлях птушак у нябёсах, чым хітрыкі мудрагелістых чыноўнікаў. "Гэтак жа, як нельга распазнаць, ці п'юць ваду рыбы, якія плаваюць у ёй, нельга вызначыць, ці прысвойваюць маёмасць чыноўнікі, прыстаўленыя да спраў". Асноўным сродкам барацьбы з казнакрадствам становіцца сачэнне. Даносчык атрымліваў долю маёмасці, канфіскаванай у асобы, асуджанай за службовае злачынства.
Хабарніцтва згадваецца ў рускіх летапісах XIII ст. Першае заканадаўчае абмежаванне карупцыйнай дзейнасці ў Расіі было ажыццёўлена ў валадаранне Івана III. Яго ўнук Іван IV (Грозны) упершыню ўвёў смяротную кару ў якасці пакарання за празмернасць у хабарах.
Квітнела карупцыя і ў перыяд Расійскай імперыі.
Змена дзяржаўнага ладу і формы праўлення ў кастрычніку 1917 г. не ліквідавала карупцыю як з'яву і неабходнасць барацьбы з ёй. Дэкрэтам СНК РСФСР "Аб хабарніцтве" ад 8 мая 1918 г. прадугледжвалася крымінальная адказнасць за хабарніцтва (пазбаўленне волі на тэрмін не меней 5 гадоў, злучаны з прымусовымі працамі на той жа тэрмін). У далейшым адказнасць за хабарніцтва ўстанаўлівалася Крымінальным кодэксам РСФСР 1922 г., 1926 г., 1960 г. У гэтых законах рэгламентавалася адказнасць за атрыманне хабару, дачу хабару, пасярэдніцтва ў хабарніцтве і правакацыю хабару.
Гісторыя барацьбы савецкай улады з карупцыяй характарызуецца шэрагам спецыфічных асаблівасцей. Па-першае, карупцыя і як паняцце, і як з'ява ў афіцыйных нарматыўных дакументах і практычнай дзейнасці не прызнавалася. Па-другое, прычыны ўзнікнення гэтай з'явы звязваліся з умовамі, уласцівымі буржуазнаму грамадству (гаварылася, што хабарніцтва - гэта "сацыяльная з'ява, спароджанае ўмовамі эксплуататарскага грамадства"). Па-трэцяе, недатыкальнымі былі вышэйшыя савецкія партыйныя чыноўнікі. Па-чацвёртае, з карупцыяй сярод дзяржаўнага апарата бароліся выключна прадстаўнікі гэтага апарату.
У часы перабудовы і пасля яе рост карупцыі адбываўся на фоне паслаблення дзяржаўнай машыны: суправаджаўся памяншэннем цэнтралізаванага кантролю, распадам ідэалагічных змацаванняў, эканамічнай стагнацыяй, а затым і падзеннем узроўня развіцця эканомікі.
ПАНЯЦЦЕ КАРУПЦЫІ
Карупцыя [лац. corruptio] азначае подкуп; падкупнасць і прадажнасць грамадскіх і палітычных дзеячаў, дзяржаўных чыноўнікаў і службовых асоб.
Карумпаваць [лац. corrumpere] - падкупляць каго-небудзь грашыма ці іншымі матэрыяльнымі дабротамі.
Вызначэнне "corrumpere" у рымскім праве тлумачылася самым агульным чынам, як пашкоджваць, ламаць, разбураць, падкупляць і азначала супрацьпраўныя дзеянні ў судовай практыцы. Гэтае паняцце паходзіць ад спалучэння лацінскіх слоў "correi" - некалькі ўдзельнікаў.
у у адным з бакоў абавязацельнага стаўлення з нагоды адзінага прадмета і "rumpere" - ламаць, пашкоджваць, адмяняць. У выніку ўтварыўся самастойны тэрмін, які меркаваў удзел у дзейнасці некалькіх (не менш за дзве) асоб, мэтай якіх з'яўлялася псута або пашкоджанне нармальнага ходу судовага працэсу або працэсу кіравання справамі грамадства.
У навуковай, навучальнай і грамадска-публіцыстычнай літаратуры існуюць розныя вызначэнні карупцыі.
Тлумачальны слоўнік рускай мовы характарызуе карупцыю як подкуп хабарамі, прадажнасць службовых асоб, палітычных дзеячаў.
У адным навучальным дапаможніку па крымінальным праве паказваецца, што "ў шырокім сэнсе слова карупцыя - гэта сацыяльная з'ява, якое ўразіла публічны апарат кіравання, якое выяўляецца ў раскладанні ўлады, наўмысным выкарыстанні дзяржаўнымі і муніцыпальнымі служачымі, іншымі асобамі, упаўнаважанымі на выкананне дзяржаўных функцый, свайго службовага , статусу і аўтарытэту займаемай пасады ў карыслівых мэтах для асабістага ўзбагачэння або ў групавых інтарэсах".
У даведачным дакуменце ААН аб міжнароднай барацьбе з карупцыяй апошняя вызначаецца як "злоўжыванне дзяржаўнай уладай для атрымання выгады ў асабістых мэтах".
Гэта паняцце ўключае ў сябе хабарніцтва (дачу ўзнагароджання для спакушэння асобы з пазіцыі доўгу), непатызм (замяшчэнне па пратэкцыі даходных або выгадных пасад сваякамі або "сваімі людзьмі") і незаконнае прысваенне публічных сродкаў для прыватнага выкарыстання.
Працоўнае вызначэнне міждысцыплінарнай групы па карупцыі Рады Еўропы значна шырэй. Карупцыя ўяўляе сабой хабарніцтва і любыя іншыя паводзіны асоб, якім даручана выкананне пэўных абавязкаў у дзяржаўным або прыватным сектары і якое вядзе да парушэння абавязкаў, ускладзеных на іх па статуце дзяржаўнай службовай асобы, прыватнага супрацоўніка, незалежнага агента, або іншага роду адносін і мае на мэце атрыманне любых незаконных выгод для сябе і іншых.
У ратыфікаваных Рэспублікай Беларусь міжнародных канвенцыях, такіх як: Канвенцыя аб крымінальнай адказнасці за карупцыю ад 27 студзеня 1999 года і Канвенцыя Арганізацыі Аб'яднаных Нацый супраць транснацыянальнай арганізаванай злачыннасці ад 15 лістапада 2000 года - не ўтрымліваецца вызначэння карупцыі, а толькі апісваюцца дзеянні, якія трэба адносіць крымінальна караемым карупцыйным дзеям.
Ратыфікаваная Рэспублікай Беларусь КААН супраць карупцыі прытрымліваецца такога ж падыходу.
Мадэльны закон аб барацьбе з карупцыяй, прыняты на трынаццатым пленарным пасяджэнні Міжпарламенцкай Асамблеі дзяржаў - удзельніц СНД (пастанова № 13-4 ад 3 красавіка 1999 года), вызначае карупцыю (карупцыйныя правапарушэнні) як "не прадугледжанае законам прыняцце асабіста або праз пасрэднікаў маёмасць пераваг дзяржаўным службовымі асобамі, а таксама асобамі, прыраўнаванымі да іх, з выкарыстаннем сваіх службовых паўнамоцтваў і звязаных з імі магчымасцей, а таксама подкуп гэтых асоб шляхам супрацьпраўнага прадстаўлення ім фізічнымі і юрыдычнымі асобамі названых даброт і пераваг".
Карупцыя вызначаецца як "выкарыстанне дзяржаўнай службовай або прыраўнаванай да яе асобай свайго службовага становішча і звязаных з ёй магчымасцей, спалучанае з супрацьпраўным атрыманнем маёмасці або іншай выгады ў выглядзе паслугі як маёмаснага, так і немаёмаснага характару, заступніцтва, абяцанні перавагі для сябе або для трэціх асоб, а роўна подкуп названых асоб шляхам прадастаўлення ім маёмасці або іншай выгады ў выглядзе паслугі маёмаснага або немаёмаснага характару, заступніцтва, абяцанні пераваг".
Разнастайнасць пунктаў гледжання на вызначэнне карупцыі сведчыць аб складанасці гэтай з'явы і патрабуе больш глыбокага і ўсебаковага яе вывучэння.
ПРЫЧЫНЫ КАРУПЦЫІ
Карупцыя, яе маштабы, спецыфіка і дынаміка з'яўляюцца вынікам агульных палітычных, сацыяльных і эканамічных праблем краіны.
Да агульных праблем, якія спараджаюць карупцыю ў краінах, якія знаходзяцца на этапе мадэрнізацыі, развіцця, якія перажываюць перыяд пераходу ад цэнтралізаванай эканомікі да рыначнай, у навуковай літаратуры адносяць наступныя:
Неразвітасць заканадаўства праяўляецца ў дрэннай якасці законаў, у недасканаласці ўсёй прававой сістэмы, у невыразнасці заканатворчых працэдур. Тут розныя віды карупцыі суправаджаюцца:
Найбольшую прафесійную цікавасць для нас, вядома, уяўляе праблема недасканаласці заканадаўства як адна з прычын карупцыі.
Недасканаласць норм права, якое падвышае верагоднасць карупцыі, даследнікі дадзенай праблемы падзяляюць на наступныя групы:
-
Для выканання нормы права індывід вымушаны затраціць занадта шмат рэсурсаў, што выклікае ў яго жаданне заплаціць за невыкананне дадзенай нормы права. У дадзеную катэгорыю ўваходзяць матэрыяльныя нормы, якія або патрабуюць ад суб'екта права занадта шмат чаго, або працэсуальныя нормы права, якія дапускаюць накладанне дадатковых страт у працэсе прыцягнення да адказнасці. У якасці фактару, які павялічвае страты можна назваць і "скрыжаванне" кантрольных паўнамоцтваў правапрымяняльных органаў.
- Нормы права даюць службовай асобе магчымасць выбіраць паміж рознымі варыянтамі паводзін па сваім меркаванні.
- Нормы права, якія рэгулююць паводзіны службовай асобы, адсутнічаюць, дазваляючы ёй тым самым паводзіць сябе па сваім меркаванні.
- Нормы права надзяляюць службовую асобу або ведамства правам распрацоўваць і прымаць нарматыўныя акты. У дадзенай катэгорыі разглядаецца прыватны выпадак "прысваення дзяржавы" (state capture). Прысваенне дзяржавы ўяўляе сабой куплю працэсу нарматворчасці, якая ажыццяўляецца як заканадаўчай, так і выканаўчай уладай, зацікаўленымі асобамі, якія адстойваюць вузкагрупавыя інтарэсы.
Падрабязны разгляд кожнай групы - тэма асобнага глыбокага даследавання, і выходзіць за рамкі гэтага даклада.
ФОРМЫ праявы карупцыі
Зыходзячы з аналізу нормаў міжнародных канвенцый і вынікаў навуковых даследаванняў, можна вылучыць наступныя формы праявы карупцыі:
-
Хабарніцтва (ці подкуп).
- Злоўжыванне службовым становішчам.
- Злоўжыванне ўплывам.
- Легалізацыя маёмасці, набытай злачынным шляхам (адмыванне даходаў ад злачынстваў, звязаных з карупцыяй).
- Незаконны ўдзел у прадпрымальніцкай дзейнасці.
ВІДЫ КАРУПЦЫІ
У залежнасці ад сферы дзейнасці адрозніваюць наступныя віды карупцыі:
Карупцыя ў сферы дзяржаўнага кіравання.
Карупцыя ў сферы дзяржаўнага кіравання мае месца таму, што існуе магчымасць дзяржаўнага служачага (чыноўніка) распараджацца дзяржаўнымі рэсурсамі і прымаць рашэнні не ў інтарэсах дзяржавы і грамадства, а зыходзячы са сваіх асабістых карыслівых памкненняў.
У залежнасці ад іерархічнага становішча дзяржаўных служачых карупцыя можа падзяляцца на верхавінную і нізавую.
Першая ахоплівае палітыкаў, вышэйшае і сярэдняе чыноўніцтва і спалучана з прыняццем рашэнняў, якія маюць высокую цану (формулы законаў, дзяржзаказы, змяненне форм уласнасці і да т.п.).
Другая распаўсюджана на сярэднім і ніжэйшым узроўнях і звязана з пастаянным, руцінным узаемадзеяннем чыноўнікаў і грамадзян (штрафы, рэгістрацыі і да т.п.).
Часта абодва зацікаўленыя ў карупцыйнай здзелцы бакі належаць да адной дзяржаўнай арганізацыі. Напрыклад, калі чыноўнік дае хабар свайму начальніку за тое, што апошні пакрывае карупцыйныя дзеянні хабарадаўцы - гэта таксама карупцыя, якую звычайна называюць "вертыкальнай". Яна, як правіла, выступае ў якасці маста паміж верхавіннай і нізавай карупцыяй.
Парламенцкая карупцыя.
Большасць спецыялістаў, якія вывучаюць карупцыю, адносіць да яе і набыццё галасоў выбаршчыкаў падчас выбараў.
Выбаршчык валодае па Канстытуцыі рэсурсам, які называецца "ўладныя паўнамоцтвы". Гэтыя паўнамоцтвы ён дэлегуе абіраным асобам з дапамогай спецыфічнага віду рашэння - галасавання. Выбаршчык павінен прымаць гэтае рашэнне зыходзячы з меркаванняў перадачы сваіх паўнамоцтваў таму, хто, на яго думку, можа прадстаўляць яго інтарэсы, што з'яўляецца грамадска прызнанай нормай. У выпадку набыцця галасоў выбаршчык і кандыдат уступаюць у згоду, у выніку якой выбаршчык, парушаючы згаданую норму, атрымлівае грошы ці іншыя выгоды, кандыдат, парушаючы выбарчае заканадаўства, спадзяецца здабыць уладны рэсурс. Зразумела, што гэта не адзіны тып карупцыйных дзеянняў у палітыцы.
Урэшце згадаем пра карупцыю ў недзяржаўных арганізацыях.
Супрацоўнік арганізацыі (камерцыйнай ці грамадскай) таксама можа распараджацца не прыналежнымі яму рэсурсамі: у яго таксама ёсць магчымасць незаконнага абагашчэння з дапамогай дзеянняў, якія парушаюць інтарэсы арганізацыі, на карысць другога боку, якая атрымлівае ад гэтага свае выгады.
МЕТАДЫ Супрацьдзеяння карупцыі
Метады, або меры па супрацьдзеянні карупцыі можна падзяліць на дзве дастаткова агульныя групы.
У першую групу ўваходзяць меры барацьбы з вонкавымі праявамі карупцыі (хабары канкрэтным чыноўнікам), з ужо існуючай карупцыяй, з канкрэтнымі карупцыянерамі, у другую - з інстытуцыянальнымі перадумовамі, якія абумаўляюць карупцыю, з патэнцыйнай карупцыяй, з тым безасабовым карупцыянерам, у якога умовах, ператварыцца чыноўнік.
Можна вылучыць таксама кампенсацыйныя меры - меры па ліквідацыі наступстваў карупцыі.
Першая група мер будзе мець карны характар, які выяўляецца ва ўзмацненні жорсткасці дзяржаўнага кантролю.
Некаторыя даследчыкі праблемы карупцыі адносяць такія меры да адной з прычын росквіту карупцыі ў краінах, якія развіваюцца з-за наступных недахопаў:
Другая група мер, мер папераджальных, носіць прэвентыўны, а не карны характар, накіравана супраць прычын, а не знешніх выразаў карупцыі, і таму пазбаўлена шматлікіх недахопаў.
Да мер прэвентыўнага характару адносяць, напрыклад, забеспячэнне незалежнасці і эфектыўнасці судовай улады; празрыстасць у фінансаванні партый; празрыстасць працэдуры галасавання для выбаршчыкаў; абавязак дзяржслужачых дэклараваць маёмасць, правілы, якія рэгулююць пытанне канфлікту інтарэсаў; гарантаванне свабоды інфармацыі; зніжэнне бар'ераў уваходу на рынак, звязаных з неабходнасцю атрымання розных дазволаў; годная аплата працы дзяржаўных служачых; дэцэнтралізацыя ўлады; павышэнне празрыстасці бюджэтнага працэсу для кантралюючых органаў; павышэнне празрыстасці ў падатковай адміністрацыі, пазбаўленне падатковых служачых магчымасці адвольна прадастаўляць падатковыя льготы, спрашчэнне падатковай адміністрацыі.
Да такіх мер трэба аднесці таксама ўдасканаленне заканадаўства і заканадаўчага працэсу, напрыклад, па наступных напрамках:
разгарнуць » / « згарнуць